FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Ulu Öndər Mustafa Kamal Atatürkün komandanlığı ilə 26 iyul 1922-ci ildə başlayan və 30 avqust zəfəri ilə sona çatan Böyük Hücum və Baş Komandan Meydan döyüşlərində türk ordusu tarixin ən böyük qəhrəmanlıq dastanlarından birini yazdı.

1919-cu ildə Birinci Dünya Müharibəsindən sonra müttəfiq dövlətlər Mudros barışıq müqaviləsinin müddəalarına əsaslanaraq türk ordusunun sursatlarını götürərək Anadolunu işğal etməyə başladılar.

Halide Edip Adıvarın “Türkün odla sınağı” kitabında təsvir etdiyi işğal günlərində İttifaq Donanması İstanbulda, Fransızlar Adanada, İngilislər Urfa, Maraş, Samsun və Merzifonda, İtalyanlar isə Antalyada və Anadolunun cənub-qərbində məskunlaşdılar.

1919-cu il mayın 15-də Müttəfiq dövlətlərin icazəsi ilə Yunan ordusu İzmirə endi.Türk milləti bu vəziyyət qarşısında tarix boyu göstərdiyi “millət olma şüuru” ilə işğallara qarşı Kuvayımilliyə hərəkatına başladı. İki variant var idi: ya işğalçı qüvvələrə təslim olmaq, ya da dağıdılan və yandırılan ölkə yenidən küldən qalxacaqdı.

1920-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışı ilə işğalçı qüvvələr bütün zülm siyasətini Atatürk və onun silahdaşları, xüsusilə də Qərb Cəbhəsi üzərində cəmləşdirdilər. Yunan ordusu 1921-ci ildə Polatlıya gəldi. Polatlıda tarixin ən uzun sürən döyüşü üçün hazırlıq görülürdü.

Sakarya yaxınlığında türk ordusu ilə yunan ordusu arasında gedən Sakarya döyüşü avqustun 23-də başladı. O tarixdən etibarən gecə-gündüz davam edən müharibədə Mustafa Kamal Paşa yeni bir döyüş strategiyası həyata keçirərək ordularına "Xətt müdafiəsi yoxdur, yerüstü müdafiə var. O səth bütün vətəndir. Hər qarışı Vətən vətəndaşın qanı ilə islanmadıqca tərk edilə bilməz”. -əmrini verdi.

Türk əsgəri bu əmrə tabe olub vətənini ürəkdən müdafiə edib. Bu amansız mübarizə bütün şiddəti ilə 22 gün 22 gecə davam etdi. Bütün cəbhə boyu hücumu davam etdirən türk ordusu 1921-ci il sentyabrın 13-də Sakarya çayının şərqindəki yunan qüvvələrini təmizlədi.

Sakarya Döyüşü türk millətinin müdafiə dövlətindən hücum dövlətinə keçdiyi dönüş nöqtələrindən biri kimi tarixdə yerini aldı.Düşmən ordusunu ölkədən tamamilə qovmaq üçün təxminən bir il davam edən hazırlıq dövründən sonra 26 avqust 1922-ci ildə Baş Komandan Mustafa Kamal Paşa Böyük Hücuma başlamaq əmrini verdi.

Baş komandan Mustafa Kamal 26 avqust səhəri Baş Qərargah rəisi Fevzi Paşa (Çakmak) və Qərb Cəbhəsi Komandiri İsmət Paşa (İnönü) ilə döyüşə komandanlıq etmək üçün Afyonkarahisar sərhədlərindəki Kocatəpədə yerini aldı.

Səhər saatlarında artilleriya atəşi ilə başlayan əməliyyatın davamında səhərin ilk işığında hücuma keçən türk əsgərləri Tınaztəpəni ələ keçirərək düşməni Belentəpə və Kalecik Sivrisindən uzaqlaşdırdı. Hücumun ilk günündə 1-ci Ordu bölmələri Böyük Kaleciktəpə ilə Çiğiltəpə arasındakı 15 kilometrlik ərazidə düşmənin ilk sıra mövqelərini ələ keçirdi. 5-ci Süvari Korpusu düşmənin arxasındakı daşıma silahlarına uğurlu hücumlar etdi, 2-ci Ordu isə cəbhədə aşkarlama missiyasını fasiləsiz davam etdirdi.

Türk ordusu avqustun 27-də səhər saatlarında bütün cəbhələrdə yenidən hücuma keçdi və elə həmin gün Afyonkarahisar 8-ci diviziya tərəfindən düşmən işğalından azad edildi. Avqustun 28 və 29-da uğurla həyata keçirilən hücum düşmənin 5-ci diviziyasının zərərsizləşdirilməsi ilə nəticələndi.

Avqustun 29-na keçən gecə vəziyyəti dəyərləndirən komandirlər dərhal hərəkətə keçərək hücumun qısa zamanda yekunlaşdırılması ilə bağlı razılığa gəldilər və avqustun 30-da planın heç bir gecikmə olmadan həyata keçirilməsi üçün lazımi tədbirlər görüldü.

Baş Komandan Mustafa Kamal Paşa 30 avqust səhəri Qurtuluş Savaşında türk ordusunun ən mühüm qələbəsi ərəfəsində Kütahyanın indiki qəsəbə olan Altıntaş mahalına bağlı Zafertəpə Çalköydə əsgərlərə hücum əmri verdi.

Avqustun 26-da başlayan Dumlupınar döyüşündə Ulu Öndər Mustafa Kamal Atatürkün komandanlığı ilə türk ordusunun Alliören, Keciler, Kızıltaş çayı yolunun hər iki tərəfində Dumlupınarda yunan qoşunlarını tamamilə mühasirəyə alaraq darmadağın etməsi ilə qələbə qazanıldı. Bəzi yunan əsgərləri, general Trikopis, general Diyenis və bir çox yunan komandir Qızıltaş çayı bölgəsindəki açıq sahədən qaçdı.

Ulu Öndər Atatürk Böyük Zəfərdən 2 il sonra, 30 avqust 1924-cü ildə Şəhid Sancaktar Mehmetçik abidəsinin təməlqoyma mərasimində iştirak etmək üçün Zəfərtəpə Çalköydə Böyük Zəfəri bu cümlələrlə ifadə etdi:

"Afyonkarahisar-Dumlupınar Döyüşü və onun son parçası olan 30 Avqust Zəfəri türk tarixinin ən mühüm dönüş nöqtəsidir. Milli tariximiz böyük, parlaq zəfərlərlə doludur, lakin burada türk millətinin qazandığı zəfər qədər qətiyyətlidir. Bu zəfər təkcə tariximizdə deyil, həm də dünya tarixində yeni bir dövr yaradacaqdır.”

İlk dəfə 1926-cı ildə Zəfər Günü kimi qeyd olunan 30 avqust hər il ölkə daxilində və KKTC-də müxtəlif tədbirlərlə qeyd olunur.