Hərbi və siyasi dühası ilə adını türk və dünya tarixinə qızıl hərflərlə yazdıran Mustafa Kamal Atatürk 10 noyabr 1938-ci ildə saat 09.05-de  Dolmabahçe sarayında gözlərini əbədi olaraq yumub.

Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu və lideri Mustafa Kamal Atatürk 57 illik həyatında millətinin və vətəninin istiqlaliyyəti uğrunda girdiyi hər bir mübarizəni zəfərlə taclandırmış, adını qızıl hərflərlə yazmışdır. 

Ulu Öndər Atatürk 1881-ci ildə Salonikidə anadan olub. İbtidai təhsilə anası Zübeydə xanımın istəyi ilə Hafiz Mehmet Əfəndinin məhəllə məktəbində başlayan Atatürk, daha sonra atası Əli Rıza Əfəndinin istəyi ilə Şəmsi Əfəndi məktəbində ibtidai məktəbi bitirib.

Orta məktəb təhsili üçün getdiyi Saloniki Mülki Orta Məktəbindən könüllü ayrılan Atatürk təhsilini Saloniki Hərbi Orta Məktəbində davam etdirib. Bu məktəbdə riyaziyyatdan dərs deyən sinif müəllimi Mustafa Əfəndi Atatürkü sinifdəki digər “Mustafa”lardan fərqləndirmək üçün istedadlı şagirdinə “Kamal” adını qoyub.
Saloniki Hərbi Orta Məktəbini bitirdikdən sonra Mustafa Kamal Monastir Hərbi Hazırlıq Məktəbini ikinci yerlə bitirib. Hərbi təhsili ilə yanaşı xarici dillər də oxuyan Atatürk yay məzuniyyətində geri döndüyü Salonikidə fransız dili dərsləri alıb.

Daha sonra İstanbula gələn Atatürk 1899-cu ildə Hərbi Akademiyaya daxil olur, 1902-ci ildə leytenant rütbəsi ilə, 1905-ci ildə isə Hərbi Akademiyanı qərargah kapitan rütbəsi ilə bitirir.

Atatürk qərargah stajı üçün 1905-ci ildə Şamda 5-ci Ordu komandanlığına təyin edilir. Suriya bölgəsində göstərdiyi üstün xidmətlərə görə Beşinci dərəcəli Mecidi ordeni ilə təltif edilən Atatürk 1907-ci ildə qərargahı Makedoniyanın Bitola şəhərində yerləşən 3-cü Ordu Qərargahına rəis  təyin edilir.  Mustafa Kamal Atatürk Monastir və Salonikidə xidmət edərkən, 1909-cu ildə İstanbulda 31 Mart Hadisəsini yatıran Fəaliyyət Ordusunda xidmət etmişdir.

1910-cu ildə Albaniyada üsyanı yatırma əməliyyatına da təyin olunmuş Atatürk, 1911-ci ildə İtaliyanın Tripoliyə qoşun yeritməsindən sonra Tobruka göndərilir. Tobruk və Dərnədəki türk qüvvələrinə müvəffəqiyyətlə rəhbərlik etdikdən sonra Atatürk 1912-1913-cü illərdə mayor rütbəsi ilə Balkan müharibəsinə qatılmış və Ədirnəni Bolqarıstandan geri götürən korpusda xidmət etmişdir.

Atatürk 1913-cü ildə Sofiyada attaşe təyin edilir. Attaşe vəzifəsində olarkən Birinci Dünya Müharibəsi başlayanda Atatürk Baş Komandanlığa müraciət edərək cəbhədə iştirak etmək istəyir.
Ona "Orduda hər zaman bir vəzifə var. Ancaq Sofiya Hərbi Attaşeliyini daha vacib hesab etdiyimiz üçün sizi orada buraxırıq" cavabı alınca Ulu Öndər Baş Komandan müavini Ənvər Paşaya  bu məzmunda məktub göndərir:

"Vətənin müdafiəsi kimi fəal vəzifələrdən daha mühüm və nəcib bir vəzifə ola bilməz. Dostlarım döyüş cəbhələrində və atəş xəttində olarkən mən Sofiyada attaşe kimi xidmət edə bilmərəm.”

Bunun üzərinə Atatürk 1915-ci ildə Esat Paşanın komandanlığı ilə Tekirdağda yaradılacaq 19-cu Diviziya Komandiri təyin edilir.

Gelibolu yarımadasına düşərək Çunuk Bayırına doğru irəliləyən düşmən birlikləri Atatürkün komandanlığındakı 19-cu Diviziya qüvvələrinin hücumu ilə geri çəkilir və  Atatürk "Anafartalar Qəhrəmanı" kimi şöhrət qazanır.

Çunuk Bayırının hücumu zamanı sinəsinə dəyən qəlpələrin döş cibindəki saatı sındıraraq geri qayıtması Atatürkü ölümdən xilas edir.

Şərq Cəbhəsində 16-cı Korpusun komandanı təyin edilən Atatürk 1916-cı ildə rus hücumlarını dayandıraraq Bitlis və Muş şəhərlərini düşməndən geri alaraq bu cəbhədə general rütbəsinə yüksəlir. 1919-cu il mayın 19-da Qara dəniz üzərindən Samsuna enən Mustafa Kamal 22 iyun 1919-cu ildə Amasya sirkulyarını nəşr edərək türk millətinə “Vətənin bütövlüyü və millətin istiqlaliyyətinin təhlükə altında olduğunu, əzm və qətiyyətlə vətəni xilas etmək üçün Sivasda qurultay çağırılacağını” bildirir.

Mustafa Kamal Osmanlı hökumətinin verdiyi vəzifədən və hərbi xidmətdən istefa verərək 23 iyul 1919-cu ildə Ərzurumda və 4 sentyabr 1919-cu ildə Sivasda keçirilən qurultayların sədri olur. Bu qurultaylarda “millət vətəni düşmən işğalından müdafiə edəcək, bu məqsədlə müvəqqəti hökumət qurulacaq və milli məclis çağırılacaq, mandat və himayə qəbul edilməyəcək” qərarları elan edilir.

Onun səyləri sayəsində Türkiyə Böyük Millət Məclisi 23 aprel 1920-ci ildə Ankarada tarixi vəzifəsinə başlayır, Mustafa Kamal Atatürk parlament və hökumətin sədri seçilir.

Türkiyə Böyük Millət Məclisi açılsa da, milli hökumət qurulsa da, 1920-ci il avqustun 10-da Osmanlı hökuməti ilə Müttəfiq dövlətlər arasında Sevr müqaviləsi imzalanır.

Ulu Öndər Atatürk Birləşmiş Teleqraf qəzetinin müxbirinə verdiyi açıqlamada Sevr müqaviləsini tanımadıqlarını vurğulayaraq, “Bizim fikrimizcə, siyasi, məhkəmə, iqtisadi və dövlətimizi məhv etmək məqsədi daşıyan Sevr müqaviləsi maliyyə müstəqilliyimiz və son nəticədə yaşamaq hüququmuzu inkar edən və ləğv edən yoxdur”-deyir. Osmanlı hökuməti ilə Müttəfiq dövlətlər arasında imzalanan Sevr müqaviləsinin Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən qəbul edilmədiyi dünyaya açıqlanır.

Müttəfiq dövlətlərin köməyi ilə İzmiri işğal edən yunan qüvvələrinin irəliləməsi 1921-ci ildə İnönü Birinci və İkinci Döyüşləri ilə dayandırıldı.Sakarya döyüşü Yunan ordusunun 23 avqust 1921-ci ildə yenidən hücuma keçməsi ilə başladı. Atatürk əsgərlərə "Müdafiə xətti yoxdur, müdafiə səthi var. O səth bütün vətəndir. Vətənin hər qarışı vətəndaşın qanı ilə islanmadıqca onu tərk etmək olmaz”-əmrini verir.

Yunan ordusu məğlub oldu və baş komandan Mustafa Kamal Paşanın rəhbərlik etdiyi türk ordusu Sakarya döyüşünü qələbə ilə başa vurdu. 22 gün davam edən bu müharibədə yunan ordusu böyük itki verdi. Bu qələbəyə görə Mustafa Kamal Atatürkə Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən “Marşal” rütbəsi və “Qazi” titulu verildi.

Türk ordusu Atatürkün komandanlığı ilə vətəni düşmən işğalından xilas etmək üçün 26 avqust 1922-ci ildə əks hücuma keçərək Böyük Hücuma başladı. 30 avqust 1922-ci ildə Mustafa Kamal Paşanın başçılıq etdiyi Dumlupınar  döyüşündə türk ordusu Yunan ordusunun böyük hissəsini darmadağın etdi. Məğlub olan düşmən qüvvələrinin ardınca türk ordusu 1922-ci il sentyabrın 9-da İzmirə daxil oldu.

Qurtuluş savaşından sonra 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən Cümhuriyyət elan edildi və Mustafa Kamal Atatürk prezident seçildi. 1938-ci ildə ölümünə qədər dalbadal dörd dəfə prezident seçilən Atatürk bu vəzifəni ən uzun müddət icra edən prezident oldu. Hərbi və siyasi dühası ilə adını türk və dünya tarixinə qızıl hərflərlə yazan Mustafa Kamal Atatürk 1938-ci il noyabrın 10-da saat 09:00-da Dolmabağça sarayında 57 yaşında dünyasını dəyişib.

Atatürkün türk bayrağına bükülmüş tabutu ilə vidalaşma mərasimi  Dolmabağça Sarayında tam 3 gün sürür.

Daha sonra cənazə 20 noyabr 1938-ci ildə Ankaraya gətirilir və 21 noyabr 1938-ci ildə böyük bir mərasimlə Etnoqrafiya Muzeyindəki müvəqqəti məzarına qoyulur.

Atatürkün cənazəsi 1953-cü il noyabrın 10-da vəfatının 15-ci ildönümündə Anıtkabirə yerləşdirilir.