FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Son elmi tədqiqatların nəticələri göstərir ki, havanın çirklənməsi autizm spektri pozğunluğu (ASD) riskində ekoloji faktor kimi rol oynayır.

Fhnews.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, “Brain Medicine” jurnalında dərc edilən bir araşdırmada alimlər bu barədə məlumat veriblər.

Elm adamları qeyd ediblər ki, havanın çirklənməsi, genetik və ətraf mühit təsirlərinin qarşılıqlı təsirini gücləndirərək neyroinkişafa zərərli təsir göstərə bilər. Hava çirkləndiriciləri arasında xüsusilə incə hissəciklər (PM2,5 və PM10), kükürd dioksid (SO₂), azot oksidi (NO), azot dioksidi (NO₂) və ozon (O₃) autizmin yaranma riskində böyük rol oynayır. Bu çirkləndiricilər orqanizmdə oksidləşdirici stressə, neyroiltihaba və neyrotransmitter sistemində pozulmalara səbəb olur. Hamilə qadınlar və gənc uşaqlar, beynin həssas inkişaf mərhələlərinə görə daha yüksək risk altındadırlar.

Araşdırmalar göstərir ki, PM2,5 və PM10 kimi incə hissəciklər nəfəs yolu ilə orqanizmə daxil olaraq qan dövranına keçir və hətta plasenta maneəsini aşa bilər. Bu hissəciklərin prenatal mərhələdə məruz qalınması, xüsusilə hamiləliyin erkən dövründə ASD riskini artıra bilər.

Avtomobil emissiyaları və sənaye yanacaqları nəticəsində yaranan NO və NO₂ də autizm riski ilə əlaqələndirilib. Həmçinin O₃ (ozon) xüsusilə PM2,5 ilə birləşdikdə, inkişaf edən beyinə oksidləşdirici təsir göstərərək neyroinkişaf pozğunluqlarına səbəb ola bilər.

SO₂ və bəzi uçucu üzvi birləşmələr də hamilə qadınlarda və gənc uşaqlarda ASD riskini artıra bilər. Çirkləndiricilərin beyinə təsiri bir neçə mexanizm vasitəsilə baş verir: neyroiltihab, oksidləşdirici stress, epigenetik dəyişikliklər və endokrin sistemin pozulması. Xroniki iltihab və neyrotransmitter balanssızlıqları ASD riskini artıran əsas faktorlardan biridir.

Ümumiyyətlə, havanın çirklənməsinin ASD riskini artırdığı bu tədqiqatla bir daha vurğulanıb. Elm adamları, bu əlaqəni daha yaxşı anlamaq və profilaktik tədbirlər hazırlamaq üçün əlavə tədqiqatların vacibliyini qeyd edirlər. Hamiləlik və erkən uşaqlıq kimi həssas dövrlərdə havanın keyfiyyətinin artırılması ASD riskini azaltmağa kömək edə bilər.