FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Sözlərinizin təkcə əhvalınızı deyil, beyninizin kimyəvi quruluşunu da dəyişə biləcəyini bilirdinizmi? Alimlər bildirirlər ki, sözlər dopamin və serotonin kimi neyrotransmitterlərə təsir edərək xoşbəxtlik, stress və ya narahatlıq səviyyələrini dəyişə bilər. Üstəlik, bu təkcə psixoloji deyil, həm də bioloji faktdır. ABŞ-nın Virciniya Texnologiya Universiteti tərəfindən aparılan araşdırma müsbət sözlərə məruz qalan insanların dopamin və serotonin səviyyələrinin yüksəldiyini, mənfi sözlərə məruz qalanlarda isə stress hormonlarının aktivləşdiyini ortaya qoyub. Bu sübut edir ki, beynimiz təkcə sözləri başa düşmür, həm də onlara fiziki reaksiyalar verir. Biz kiməsə “sən heyrətamizsən” dedikdə, biz sadəcə onların əhval-ruhiyyəsini qaldırmırıq,eyni zamanda, biz dopaminin sərbəst buraxılmasına səbəb olan faktiki kimyəvi prosesə başlayırıq. Yemək, məşq etmək və ya sevilən insanla vaxt keçirmək beynin mükafat mərkəzini aktivləşdirdiyi kimi, müsbət sözlər də eyni təsirə malikdir. Buna görə təriflər, sosial media bəyənmələri və ya motivasiyaedici sözlər "özünüzü yaxşı hiss etmək" dalğası yayır.

Digər tərəfdən, mənfi sözlər qarşısında beyin kortizol istehsal edərək stress reaksiyasını artırır. Mənfi ritorika və tənqid mübarizə və ya uçuş mexanizmini işə salaraq narahatlıq səviyyəsini artırır. Bu proses həm də uzun müddətli depressiya riskinə təsir edir.

Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, sözlərin bu güclü təsirini bilməklə sosial münasibətlərimizi və öz psixologiyamızı müsbət yöndə idarə edə bilərik. Bəs, sözlərin beyinə olan bu təsiri gündəlik həyatımızı tam olaraq necə formalaşdırır? Dilin gücünü həm neyrobiologiya, həm də psixologiya baxımından anlamaq üçün mütəxəssis yanaşmasına ehtiyac var. Türkiyəli psixoloq Mehmet Büyükçorak sözlərin neyrobioloji və psixoloji baxımdan təsirini belə izah edir:

“Sözlərin gücü beynimizdə birbaşa nevroloji reaksiyalara, kimyəvi və struktur dəyişikliklərinə səbəb olur. Müsbət ifadələr beynin mükafatlandırma və yaxşı hiss etmə mərkəzlərini aktivləşdirir, dopamin və serotonin kimi neyrotransmitterlərin sərbəst buraxılmasını artırır.Hər söz sadəcə qulağımıza dəyən bir səs deyil,beynimizdə qalıcı izlər buraxa biləcək bir təsirə malikdir.”

Beyin eşitdiyi sözlərin təsirini yalnız bir anlıq hiss etmir. Müntəzəm olaraq məruz qalan ifadələr uzun müddətdə davranış modellərini dəyişdirə bilər. Büyükçorak bunun səbəbini bu sözlərlə izah edir: “İlk təmas anında beynimiz eşidilən sözlərə ani nörotransmitter reaksiyaları verərək emosional dalğalanma yaradır. Bu sürətli reaksiyalar mükafat və stress sistemlərini işə salaraq insanın əhval-ruhiyyəsinə anında təsir edir. Bununla belə, söz nümunələrinə müntəzəm olaraq məruz qalmaq beynin sinaptik əlaqələrində qalıcı izlər yaradır, uzunmüddətli davranış və emosional nümunələri formalaşdırır.

Bu baxış beynimizin neyro-plastiklik xüsusiyyətinə əsaslanır. Başqa sözlə, doğru sözlərlə təkrar-təkrar qarşılaşmaq, müsbət düşüncələr formalaşdıraraq həyat keyfiyyətini artırır.