FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Körpələrin dil inkişafında mühüm rol oynayan amillərdən biri olan körpəyə yönəldilmiş nitq (Infant-Directed Speech, IDS) yenidən elmi müzakirələrin mərkəzinə çevrilib.

Fhnews.az “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, Beynəlxalq Neyrokəşfiyyat Araşdırma Mərkəzinin (WPI-IRCN) postdoktoral tədqiqatçısı İrena Lovçeviçin rəhbərliyi ilə Tokio Universiteti, Amsterdam Universiteti, PSL Universiteti və Orhus Universitetinin alimlərindən ibarət bir qrup IDS-də sait səslərinin hiperartikulyasiyası ilə bağlı əhatəli meta-analiz aparıb. Əvvəlki tədqiqatlar böyüklərin körpələrlə danışarkən saitləri – xüsusilə “a”, “i” və “u” səslərini şişirtdiyini və bunun körpələr üçün həmin səslərin daha aydın qavranmasına, dolayısı ilə isə söz öyrənilməsinə yardım etdiyini göstərmişdi. Bunun əksini iddia edən digər araşdırmalar isə bu fenomenin ardıcıl və məqsədli olmadığını, bəzən sadəcə sosial emosional kontekstin, məsələn, gülümsəmə və s. məhsulu ola biləcəyini irəli sürürdü. Lovçeviç və həmkarları bu ziddiyyətli nəticələri aydınlaşdırmaq məqsədilə həm oxşar metodologiyadan istifadə edən 20, həm də müxtəlif tədqiqat üsullarına əsaslanan 35 araşdırma üzərində iki ayrı meta-analiz həyata keçiriblər. Meta-analiz nəticələri göstərib ki, analar və digər böyüklər ən azı 10 fərqli dildə körpələrlə danışarkən saitləri ardıcıl şəkildə hiperartikulyasiya edirlər. Lakin tədqiqatın nəticələri metodoloji müxtəlifliyə də işarə edir. “Aparılmış meta-analiz bir tərəfdən IDS-də saitlərin hiperartikulyasiyasını təsdiqləsə də, digər tərəfdən mövcud tədqiqatların ölçmə metodlarında və nümunə ölçülərində ciddi fərqlərin olduğunu üzə çıxardı. Bu səbəbdən, xüsusilə dil öyrənilməsi ilə bağlı araşdırmalarda metodoloji qərarların sənədləşdirilməsi və tədqiqat nəticələrinin bir dildən digərinə ümumiləşdirilməsi məsələsinə ehtiyatla yanaşmaq vacibdir”, – deyə Lovçeviç qeyd edib.

Komanda, həmçinin IDS tədqiqatlarının əksəriyyətində nümunə ölçülərinin statistik güclülük baxımından kifayət qədər olmadığını və gələcək işlərdə daha geniş nümunə kütlələri ilə işlənilməsinin zəruriliyini vurğulayıb. Eyni zamanda, az təmsil olunan dillərdə aparılmış tədqiqatların azlığı bu dillər üzrə nəticələrin ümumiləşdirilməsini çətinləşdirir. Bu baxımdan, daha çox dillərarası və mədəniyyətlərarası tədqiqatın aparılması tövsiyə olunur. Bundan əlavə, sait hiperartikulyasiyasının dərəcəsi istifadə edilən ölçü vahidindən (məsələn, Hertz və ya Mel şkalası) də asılı ola bilər. Bu, tədqiqat metodologiyasının nəticələrə təsirini və bu nəticələrin bir-biri ilə müqayisə edilməsinin nə qədər çətin olduğunu göstərir.

Tədqiqatın növbəti mərhələsində isə komanda körpələrin dil inkişafına təsir edən digər amilləri, məsələn, nitqin həcmi, vokal qarşılıqlı əlaqə və ətraf mühitin stimullaşdırıcı təsirləri öyrənməyi planlaşdırır. “Körpələrin demək olar ki, səy göstərmədən danışmağı necə öyrəndiyini anlamaq elm üçün hələ də cavabsız qalan böyük bir sualdır. Mənim məqsədim bu tapmacanın bir hissəsini aydınlaşdırmaqdır”, – deyə Lovçeviç bildirib.

Bu tədqiqat dil öyrənmə mexanizmlərinin daha dərin başa düşülməsinə və erkən inkişaf mühitinin formalaşdırılmasına dair strateji tövsiyələrin hazırlanmasına töhfə verə bilər.