FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

ABŞ-ın Texas Universitetinin Ostin kampusundan bir qrup tədqiqatçının apardığı və “Device” jurnalında dərc olunan yeni tədqiqat zehni gərginliyin ölçülməsində inqilabi potensiala malik texnologiyanı təqdim edir.

Fhnews.az “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, bu texnologiya iştirakçıların alın nahiyəsinə yerləşdirilən qeyri-daimi simsiz elektron döymələr (e-tatuajlar) vasitəsilə beyin dalğalarını izləyərək onların zehni iş yükünü dəqiq şəkildə qiymətləndirir. Ənənəvi elektroensefaloqrafiya (EEG) sistemlərindən fərqli olaraq bu innovativ yanaşma böyük və narahat EEG qapaqlarına ehtiyac qalmadan, daha rahat və əlçatan monitorinq imkanı yaradır.

Tədqiqatın müəlliflərindən biri, UT Austin-də mühəndislik professoru olan Nanşu Lu bildirir ki, texnologiyanın inkişafı insan beyni ilə ayaqlaşmaqda çətinlik yaradır və bu səbəbdən insan zehni asanlıqla həddindən artıq yüklənə bilər. Onun sözlərinə görə, optimal performans fərddən-fərdə dəyişən optimal zehni iş yükü ilə sıx əlaqəlidir: “İnsanlar nə çox yükləndikdə, nə də tam əksinə, cansıxıcı olduqda yaxşı nəticə göstərirlər. Ən yüksək performansa isə koqnitiv Goldilocks zonasını tapmaqla nail olmaq mümkündür”.

Hazırda zehni iş yükünün qiymətləndirilməsi subyektiv elementlərə əsaslanan və tapşırıq sonrası doldurulan NASA Tapşırıq Yükü İndeksi (NASA-TLX) kimi anketlərlə həyata keçirilir. Yeni e-tatuaj texnologiyası isə bu prosesi obyektiv və fasiləsiz bir formaya çevirir. Qurğu EEG və elektrookuloqrafiya (EOG) texnologiyaları əsasında beyin və göz hərəkətlərindən yaranan elektrik aktivliyini analiz edir. E-tatuaj texnologiyası, dalğalı quruluşa və ultra nazik struktura malik stiker-vari sensorlardan ibarətdir. Bu dizayn cihazın dəriyə daha yaxşı uyğunlaşmasına və aydın siqnal qəbuluna şərait yaradır. Tədqiqatçılar fərdi baş və üz formasını nəzərə alaraq xüsusi hazırlanmış sensorlar vasitəsilə daha dəqiq məlumat toplanmasını təmin ediblər. Altı iştirakçı üzərində aparılan ilkin sınaqlar göstərib ki, yaddaşla bağlı çətinlik səviyyəsi artdıqca onların beyinlərində teta və delta dalğalarının aktivliyi yüksəlir, bu isə artan koqnitiv yükə işarədir. Əksinə, alfa və beta dalğalarının azalması zehni yorğunluğun əlaməti kimi qiymətləndirilir. Beləliklə, e-tatuaj cihazı yalnız zehni yüklənməni qeydə almaqla kifayətlənmir, həm də potensial olaraq bu vəziyyəti proqnozlaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir. Komanda bu məqsədlə cihazdan alınan məlumatları kompüter modeli ilə analiz edərək müxtəlif zehni iş yükü səviyyələrini uğurla fərqləndirən süni intellekt əsaslı sistem hazırlayıb.

Texnologiyanın iqtisadi üstünlükləri də nəzərəçarpacaqdır. Ənənəvi EEG sistemləri 15 min ABŞ dollarından baha ola bildiyi halda, e-tatuaj cihazı yalnız təxminən 200 dollarlıq batareya paketi və hər biri 20 dollardan az olan birdəfəlik sensorlardan ibarətdir. Tədqiqatın həmmüəlliflərindən biri, UT Austin professoru Luis Sentis bu texnologiyanın ev istifadəsi üçün genişlənə biləcəyinə ümid edir: “Ən böyük arzularımdan biri, bu texnologiyanı gündəlik həyatımızda istifadə edə biləcəyimiz qədər sadə və əlçatan məhsula çevirməkdir”.

Qeyd edək ki, hazırkı texnologiya yalnız tüksüz dəri üzərində effektiv işləyir. Lakin tədqiqatçılar onu saçlı dəriyə tətbiq edilə bilən mürəkkəb əsaslı sensorlarla birləşdirmək üzərində çalışırlar. Bu inkişaf başın tam monitorinqinə və daha geniş beyin fəaliyyətinin izlənilməsinə imkan verəcək. Bütün bu yeniliklər fonunda Sentis vurğulayır: “İndiyədək biz əsasən işçilərin fiziki rifahını, əzələ gərginliyi, xəsarət və digər bədən yüklərini izləyirdik. İndi isə ilk dəfə olaraq izlənilməyən, lakin çox vacib olan zehni gərginliyi də ölçə bilirik. Bu texnologiya iş yerində və gündəlik həyatda insan-maşın qarşılıqlı əlaqəsini başa düşmək və işçi rifahını təmin etmək yollarında dönüş nöqtəsi ola bilər”.