FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Qarsda UNESCO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil olan Ani xarabalıqlarında aparılan qazıntılar zamanı Böyük Səlcuqlular dövrünə aid anbarda tapılan küplər maraq doğurub. Beləki Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Gələcəyə Miras Layihəsinin mühüm nöqtələrindən biri olan Anadolunun ilk Türk-İslam şəhəri Anidə aparılan qazıntılar zamanı Böyük Səlcuqlular dövrünə aid anbar üzə çıxarılıb. Anbarda olan 8 kub konusvari sferoid formasındadır və hündürlüyü təxminən 1,5 metrdir. Orta əsr mifologiyasında cənnəti simvolizə edən tovuz quşu motivli kasa parçası böyük marağa səbəb olub.

Qarsın mərkəzindən 42 kilometr aralıda, Türkiyə-Ermənistan sərhədində yerləşən, tarixin ən böyük sərvətlərindən biri olan, min illərdir müxtəlif mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların beşiyi olan Ani xarabalıqları 2016-cı ilin iyul ayında UNESCO Ümumdünya Mədəni İrs Siyahısında 16-cı yeri tutub. Qarsın mərkəzindəki Ani kəndi sərhədləri daxilində yerləşən arxeoloji abidə Türkiyə-Ermənistan sərhədini ayıran Arpaçay suyunun qərb sahilində, Türkiyə sərhədləri daxilində vulkanik tuf təbəqəsi üzərində inşa edilmiş orta əsr şəhəridir. İpək Yolu ilə Anadoluya girərkən ilk yerləşdirmə mərkəzi olduğu üçün həm də ticarət mərkəzi olub. Şəhərin zənginliyi də buradan qaynaqlanır. Aninin ən qədim tarixi e.ə. 3-cü minilliyə aid olduğu güman edilir. Ani 9-cu əsrin əvvəllərindən etibarən Baqratidlər sülaləsi ilə birlikdə qurulma dövrünü keçirib. Bu dövrdə bir çox kilsə və ibadətgahların tikildiyi dini mərkəzə çevrilib.

1044-cü ilə qədər davam edən bu dövr Aninin yaranma dövrünü təmsil edir. 1044-1064-cü illər arasında Bizans hakimiyyəti ilə qısa bir interregnumdan keçən şəhərin yüksəlişi Böyük Səlcuqlulara aiddir. Ani 16 avqust 1064-cü ildə Sultan Alparslanın fəthi ilə siyasi, sosial, mədəni və iqtisadi baxımdan böyük bir sıçrayış yaşayıb və əhalisi yüz mindən çox olan böyük şəhərə çevrilib. Bu fəthlə Ani türklərin Anadoluya ilk qapısı olub. Beləliklə, bu dövrdə tikilmiş hər cür əsərlə həm Anadoluda Türk-İslam tarixinin başlanğıc nöqtəsini, həm də Anadoluda Türk-İslam şəhərçilik və Türk-İslam memarlığının başlanğıc nöqtəsini təşkil etmişdir. Şəhərin ən böyük kilsəsi olan və Sultan Alparslan tərəfindən fəth haqqı olaraq məscidə çevrilən Katedral Anadoludakı ilk fəth məscididir. Anadoluda türklər tərəfindən inşa edilən ilk məscid olan Ebu'l Menüçehr Məscidi (Ani Ulu Məscidi) şəhərdəki Səlcuqlu əsərlərindən biridir.

2024-cü ildə aparılan qazıntılar zamanı üzə çıxarılan Anadoluda türklər tərəfindən inşa edilən ilk Qaya Məscidi, dünyada ilk su doğumunun yaşandığı Böyük Hamam, Anadoluda ilk Türk-İslam qəbiristanlığı və səkkizguşəli Səlcuqlu türbəsinin qalıqları burada yer alıb. Bunlar Anidə türk-islam memarlığının digər ilkləridir.