Kaliforniya Universiteti, Berkeley rəhbərliyində aparılan yeni tədqiqat insan beyninin morfoloji xüsusiyyətlərinin idrak qabiliyyətləri ilə necə əlaqəli ola biləcəyini araşdırıb.

Fhnews.az “sciencealert” saytına istinadla xəbər verir ki, “Journal of Neuroscience” jurnalında dərc olunan bu araşdırma beyin səthindəki qırış və yivlərin, xüsusilə üçüncül sulkusların neyron əlaqə səmərəliliyi və idrak fəaliyyətinə təsirini araşdırır. Tədqiqat çərçivəsində 43 gənc iştirakçının beyin forması və sinir fəaliyyətləri təhlil edilib. Diqqət əsasən lateral prefrontal korteks (LPFC) və lateral parietal korteksə (LPC) yönəldilib. Bu bölgələr insanın əsaslandırma qabiliyyəti və yüksək səviyyəli idrak funksiyalarında mühüm rol oynayır.

UC Berkeleydən nevroloq Kevin Veinerin sözlərinə görə, sulkusların (yəni beyin yivlərinin) formalaşması arasında məsafənin qısalmasına, nəticə etibarilə isə neyron şəbəkələr arasında əlaqə səmərəliliyinin artmasına səbəb ola bilər. Bu da fərdi idrak qabiliyyətlərində özünü göstərən fərqliliklərə yol aça bilər. Tədqiqatın nəticələri göstərib ki, hər bir sulkusun spesifik əlaqə nümunəsi mövcuddur və onların morfoloji xüsusiyyətləri beyin sahələri arasında əlaqənin səviyyəsini əks etdirə bilər. Bu tapıntılar 2021-ci ildə aparılan və müəyyən sulkusların dərinliyinin idrak əsaslandırması ilə əlaqəli olduğunu sübut edən əvvəlki araşdırmanın nəticələrini dəstəkləyir. Yeni araşdırma isə bu əlaqənin necə yarandığını anlamaqda daha geniş məlumat təqdim edir. Tədqiqatçılar qeyd edir ki, beynin korteksinin 60-70 faizi qıvrımların içində gizlənir və bu morfoloji nümunələr yaşla dəyişə bilər. Üçüncül sulkuslar isə fərdi fərqlilik baxımından xüsusilə əhəmiyyətlidir; onların dərinliyi, qalınlığı və yerləşməsi şəxslər arasında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər və bu, idrak fərqlərinin neyrobioloji əsaslarını anlamaqda mühüm ipucu ola bilər.

UC Berkeleydə nevroloq Silviangkenin bildirdiyinə görə, bu yivlərin morfologiyası, ölçüsü, forması və yerləşməsi fərdi xüsusiyyət olaraq sabit qalır və bu da onların neyroloji funksiyalarda mühüm rol oynadığını göstərir. Artıq məlumdur ki, bu qıvrımlar sadəcə anatomik uyğunluq üçün yaranmayıb, onlar təkamül prosesində spesifik idrak funksiyalarını dəstəkləmək üçün inkişaf etmiş ola bilər. Tədqiqatçılar gələcəkdə sulkus xəritəsinin inkişaf etdirilməsi ilə uşaqlarda beyin inkişafını izləmək və nevroloji pozğunluqları erkən mərhələdə aşkar etmək imkanlarının yaranacağına ümid edirlər. Bununla belə, idrak funksiyasının formalaşmasında sulkus dərinliyi və uzunluğundan əlavə çoxsaylı digər anatomik və funksional amillər də rol oynayır.

Tədqiqatın aparıcı müəlliflərindən biri olan Bunge vurğulayır: “İdrak funksiyası müxtəlif anatomik və funksional xüsusiyyətlərin dəyişkənliyindən asılıdır. Ən əhəmiyyətlisi isə budur ki, təcrübə və təhsilin keyfiyyəti kimi amillər fərdi idrak inkişaf trayektoriyasını formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır və bu trayektoriya yetkinlik dövründə belə dəyişkən ola bilir”.

Bu araşdırma insan beyninin struktur mürəkkəbliyinin idrak bacarıqları ilə nə dərəcədə bağlı olduğunu anlamağa doğru atılmış mühüm addım kimi qiymətləndirilir.