FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

ABŞ-nın qurucularından olan keçmiş prezident Tomas Ceffersonun muzey malikanəsində sərgilənən Osmanlı xəritəsi böyük maraq doğurur. Əsrarəngiz xəritənin sirri ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri ilə Osmanlı İmperiyası arasındakı müharibəyə gedib çıxır. Bu gün ABŞ-da Respublikaçılar Partiyasının təmsil etdiyi ideyaların atası sayılan və ölkəsinin “qurucu ataları” arasında yer alan Tomas Ceffersona məxsus xəritə diqqət çəkir. Ceffersonun özünün tikdiyi və Virciniya ştatında yerləşən “Monticello” malikanəsindəki xəritə keçmiş prezidentin iş otağında sərgilənir.

Ceffersonun yazı masasının yanındakı taxta stenddəki obyekt Osmanlı İmperiyasının o zamankı fiziki xəritəsidir. Ceffersonun dünya tarixi və coğrafiyasına marağı bilinsə də, muzey olan malikanədə onun otağında niyə Osmanlı xəritəsinin olduğu maraq doğurur.

Dövrünün intibah adamı hesab edilən, fəlsəfə, dinlər tarixi, filologiya, Konstitusiya, incəsənət, mədəniyyət kimi müxtəlif sahələrdə yenilikçi ideyaları olan Ceffersonun maraqlarından söhbət gedəndə tarixçilər qəti bir nəticəyə gələ bilmirlər. Çalışdığı sahələrə marağının səbəbini yalnız yaxın dostu, ölkənin 2-ci prezidenti Con Adamsa yazdığı məktublarda paylaşan Cefferson Osmanlı İmperiyası ilə əlaqəsi ilə bağlı Türkiyədə də mübahisələr yaradıb.

2016-cı ildə Amerika Donanması 241-ci ildönümü münasibətilə rəsmi X sosial media platforması hesabında bir şəkil paylaşdı və o zaman böyük reaksiya gördü. Müvafiq paylaşımda Türkiyə bayrağı ilə döyüşən dənizçilərin şəhid olduğu görülüb. Sözügedən cədvəl 1801-1805-ci illər arasında ABŞ ilə Osmanlı İmperiyasının Barbar əyalətləri arasında baş vermiş 1-ci Barbar müharibəsini göstərir və bu müharibə həm donanmanın qurulması, həm də ABŞ-da ilk müharibə sayılır.

Bu müharibəyə qərar verən şəxs Tomas Ceffersondur. Pulitzer mükafatlı müəllif Con Meachamın Tomas Ceffersonun tərcümeyi-halında yer alan məlumata görə, Cefferson prezident seçildikdən qısa müddət sonra Barbar problemini birdəfəlik həll etmək və ticarət gəmilərinin sərbəst hərəkətini təmin etmək üçün Barbar əyalətlərinə müharibə elan edib. Müharibənin səbəbi Osmanlı Trablus Dövlətinin paşası Karamanlı Yusuf Paşanın həmin gün ABŞ hökumətindən “Aralıq dənizində ticarət gəmilərinin təhlükəsizliyi üçün” 225 min dollar (bugünkü dəyəri təxminən 4,5 milyon dollar) istəməsi idi. Ceffersonun hökuməti bu tələbi rədd edir.

Dörd il davam edən və ABŞ-ın qələbəsi ilə başa çatan müharibə həm də ABŞ-nın ilk xaricə müdaxiləsi hesab olunur. Meachamın kitabında Cefferson haqqında məlumatlar da var. Ceffersonun Aralıq dənizi və Anadoluya marağı bununla məhdudlaşmır. ABŞ-nın “13 müstəmləkə” adlandırdığı və müstəqilliyi üçün İngiltərəyə müharibə elan etdiyi dövrdə Cefferson, “ABŞ Konstitusiyasının atası” kimi tanınan ölkənin 4-cü prezidenti Ceyms Medison və birinci katib Aleksandr Hamilton Xəzinə Başçılığı, Antik Çağda Anadoluda hökmranlıq edən Likya ilə birlikdə, Federativ Şəhər Birliyinin idarəetmə sistemini ətraflı şəkildə araşdırırlar.

Mərkəzi Patara olan Likya Dövlətində öz qanunları olan 15 şəhər idarəsi var idi. Əhali sayına görə səsvermə hüququna malik olan şəhər-dövlətlərin nümayəndələri Patara federal şəhərindəki Likya Birliyi Məclisi binasında qərarlar qəbul edərkən, bütün inzibati idarə Cümhuriyyət dəyərlərinə malik idi. Birliyi araşdıran Cefferson, Hamilton və Madison öz yazılarında ABŞ üçün ən uyğun inzibati idarənin “Likiya nümunəsinə uyğun federativ birlik” olduğunu bildirmişlər.

Tomas Ceffersonun da təxminən 7 min kitabdan ibarət şəxsi kitabxanasında çoxlu qeydlər apardığı Qurani-Kərimin olduğu da məlumdur. Keçmiş ABŞ prezidentinin “Ceffersonun Quranı” kimi tanınan müqəddəs kitabı “İslam ölkələrində hüquq sisteminin dindən nə qədər təsirləndiyini anlamaq üçün” əldə etdiyi bildirilir.