FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

ABŞ-nın Cənubi Kaliforniya Universitetinin Keck Tibb Məktəbi tərəfindən aparılan yeni bir araşdırma, Marsda toz fırtınalarının tənəffüs problemlərinə və xəstəlik riskinin artmasına səbəb ola biləcəyini ortaya qoyub.

Marsda toz fırtınaları indiyədək əsasən robot missiyaları üçün risk kimi qəbul edilib. Bu fırtınalar elektron sistemlərdə nasazlıqlara səbəb ola bilər və günəş panellərində toplanaraq enerji istehsalının qarşısını ala bilər. 2018 və 2022-ci illərdə NASA-nın Opportunity roveri və InSight eniş aparatı toz fırtınaları səbəbindən qeyri-işlək vəziyyətə düşüb.

Bununla belə, alimlər bildirirlər ki, bu fırtınalar insanlı missiyalar üçün daha böyük risklər yarada bilər. NASA və Çin İnsanlı Kosmik Agentliyi (CMS) yaxın illərdə Marsa astronavt göndərməyi planlaşdırır.

Bu missiyalar zamanı ekipajların aylarla səthdə işləməsi və uzunmüddətli yaşayış yerləri qurması gözlənilir. Marsda hər 687 Yer gününə uyğun gələn Mars ilində planetin cənub yarımkürəsində yay mövsümündə regional toz fırtınaları baş verir.

Hər üç Mars ilində (təxminən beş il yarım) bu fırtınalar o qədər böyüyür ki, bütün planeti əhatə edir və hətta Yerdən görünməyə başlayır.

Tədqiqatda NASA-nın Conson Kosmik Mərkəzi, UCLA Kosmik Tibb Mərkəzi və Kolorado Universitetinin Aerokosmik Mühəndislik Departamentinin tədqiqatçıları da iştirak ediblər.

Marsın səthində bol olan bazalt və nanofazalı dəmirdən əmələ gələn dəmir tozunun tənəffüs yolu xəstəliklərinə səbəb ola biləcəyini deyən mütəxəssislər əlavə ediblər ki, Mars tozunda olan silisium (silikon dioksid) birbaşa ağciyər xəstəliklərinə səbəb ola bilər.

Bundan əlavə, Marsda toz hissəciklərinin ölçüsü ağciyərlərdəki selikli təbəqənin xaric edə biləcəyindən kiçik olduğu üçün bədəndə toplana və xəstəliklərə səbəb ola bilər. NASA-nın Apollon missiyalarında astronavtlar Ay tozunun paltarlarına yapışdığını və kosmik gəminin içərisində daşındığını bildiriblər. Onlar Yerə qayıtdıqda öskürək, boğazda qıcıqlanma, sulu gözlər və bulanıq görmə kimi simptomlar yaşadıqlarını deyiblər.

Marsın səthində reqolit adlanan torpaqda yüksək miqdarda perklorat, dəmir oksidi (pas), silisium oksidi, gips və xrom, berilyum, arsen və kadmium kimi zəhərli metallar var. Bu elementlərin insan sağlamlığına təsiri Yer kürəsində geniş şəkildə öyrənilsə də, onların Marsdakı miqdarları hələ tam məlum deyil.

Belə sağlamlıq risklərini azaltmaq üçün NASA və digər kosmik agentliklər xüsusi qoruyucu örtüklər, elektrostatik spreylər və tozu dəf edə bilən yeni texnologiyalar üzərində işləyirlər. Artemida Proqramı və gələcək Mars missiyaları irəlilədikcə kosmik tibbdə əhəmiyyətli irəliləyişlər gözlənilir.