Müharibələrin, qadağaların və zülmün hələ də davam etdiyi bütün dünyada qadınların öz hüquqları uğrunda mübarizəsi də bitmir. Son 1 ildə bəzi hökumətlərin fundamental hüquqlara qarşı qadağanedici siyasəti artsa da, bu, qadınlar üçün tarixi dönüş nöqtəsi olub. Bu yazımızda son bir ildə dünyada qadın hüquqları ilə bağlı baş verənləri analiz etməyə çalışacağıq. Bütün dünyada mübarizə gününə çevrilən 8 Mart bu il meydanları dolduran dünya qadınlarının hərəkətlərinə şahidlik edir.

Bunlardan bəziləri qadın azadlığını inkişaf etdirərkən, bəziləri əsas hüquqların geriləməsinə səbəb oldu. Son bir ildə dünyanın gündəmini zəbt edən müharibələr ən çox qadın və uşaqları vurdu. Xüsusilə Avropada ifrat sağçıların yüksəlişi qadın hüquqlarını hədəf alan hərəkətlərə və diskurslara yol açan digər amil kimi önə çıxdı.

25 Noyabr Qadınlara Qarşı Zorakılıqla Beynəlxalq Mübarizə Günündə qadınlar bütün dünyada zorakılığa qarşı üsyan bayrağı qaldıraraq küçələrə çıxdılar. 

2023-cü il oktyabrın 7-də başlayan İsrail-Həmas qarşıdurması Qəzzaya ağır zərbə vurdu. İsrail qüvvələrinin davamlı bombardmanları çoxsayda fələstinli qadının ölümünə səbəb oldu. 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının martın 1-də açıqladığı məlumatlara görə, İsrail qüvvələrinin 7 oktyabrdan bəri davam edən hücumları nəticəsində Qəzza zolağında təxminən 9 min qadın həyatını itirib.

Digər tərəfdən, İsrail qüvvələrinin həbs etdikləri fələstinli qadınlara qarşı cinsi istismara məruz qalması ilə bağlı çoxlu xəbərlər dərc olunub. Oktyabrın 7-də Əqsa daşqın əməliyyatı zamanı HƏMAS-ın israilli qadınlara qarşı cinsi zorakılıq tətbiq etdiyi sənədlərlə üzə çıxıb.

Başqa bir döyüş xətti olan Ukraynada qadınlar bombalar altında həyatlarını davam etdirməyə çalışırlar. Müharibənin davam etdiyi iki ildə yüzlərlə qadın qarşılıqlı hücumlarda həyatını itirib, bəziləri isə mühacirət etmək məcburiyyətində qalıb. 

Son bir ildə abort hüququ dünyada ən mübahisəli məsələlərdən birinə çevrilib.

Məsələn, Cənubi Amerika ölkəsi Argentinada ifrat sağçı Javier Milei 2023-cü ilin dekabrında vəzifəyə gəldikdən bir ay keçməmiş Qadın, Gender və Müxtəliflik Nazirliyini bağladı. Hökumət 2020-ci ildə əldə edilmiş qanuni, təhlükəsiz və pulsuz abort hüququnu da riskə atdı.

Fevralın 8-də Mileinin partiyasından olan 6 deputat hamiləliyin könüllü və qanuni şəkildə dayandırılmasını və abortdan sonrakı qayğıya çıxışı nəzərdə tutan qanunun ləğvi üçün qanun layihəsi təqdim etdilər. 

Qanun layihəsi qəbul olunarsa, abort etdirənlərlə yanaşı, abort edənlər də cəzalandıracaq. Qaydanın yeganə istisnası, ananın həyatı üçün təhlükənin qarşısını almaq üçün razılıqla həyata keçirilən abort olacaqdır.  Digər Cənubi Amerika ölkəsi Braziliyada solçu prezident Lula da Silva 8 mart 2023-cü ildə əvvəlki hökumət dövründə ölkədə qadınların hüquqlarının azalmasına qarşı mübarizə aparmaq üçün 25-dən çox qanun layihəsindən ibarət yeni paketi açıqladı. Mövzunun eyni işi görən kişi və qadınlara bərabər əmək haqqının verilməsini təmin edən qanun layihəsi olduğu, həmçinin məişət zorakılığına məruz qalan qadınlar üçün sığınacaqların tikintisi və həyata keçiriləcək elmi layihələrin dəstəklənməsi üçün büdcənin ayrılacağı bildirildi. 

Meksikada, Amerikanın şimalında ali məhkəmə 2023-cü ilin sentyabrında abort qadağasını Cinayət Məcəlləsindən çıxararaq federal səhiyyə agentliklərindən bunu tələb edən hər kəsə abort xidmətləri göstərməyi tələb etdi.

Ali Məhkəmə bəyan edib ki, abortları cinayət hesab edən hüquq sistemi konstitusiyaya ziddir, çünki bu, insan hüquqlarını pozur. Hökumətə bağlı Meksika Milli Qadınlar İnstitutu bu qərarı gender bərabərliyinə doğru böyük addım kimi qiymətləndirib.

Bununla belə, ölkənin 20 ştatında abort hələ də cinayət sayılır.

İranda da vəziyyət ürəkaçan deyil. Ölkədə ictimai yerlərdə yaradılacaq səyyar məhkəmələr  baş örtüyü qaydalarına əməl etməyən qadınların mühakimə olunmasına yol açıb, hicabsız müqavimət göstərən qadınlar isə korrupsiyaya təhrik maddəsi ilə ittiham oluna bilər.

Bundan əlavə, Beynəlxalq Amnistiya Təşkilatının martın 5-də verdiyi bəyanata görə İran hakimiyyətinin hicab tələbini yerinə yetirmək üçün qadınları hətta avtomobillərdə belə geniş nəzarətə məruz qoyduğu və daha sonra nəqliyyat vasitələrinin müsadirəsi də daxil olmaqla cəzalar tətbiq etdiyi bildirilir.

Qadınların ağır təzyiq və zorakılığa məruz qaldığı Əfqanıstanda Taliban administrasiyası keçən avqust ayında qadınların işlə təmin olunduğu bir neçə sektordan biri olan bərbər və gözəllik mərkəzlərini bağladı. 2023-cü ilin dekabrında  Əfqanıstanda sığınacaqları bağlayan Taliban administrasiyasının zorakılığa məruz qalan qadınları qorunma səbəbi ilə həbsxanaya göndərdiyi bildirilir.

BMT bəyan edib ki, bu çox mübahisəli təcrübə artıq zorakılıqdan əziyyət çəkən qadınların psixi və fiziki sağlamlığına daha çox mənfi təsir göstərir.
Şimali Avropaya gəlincə, bu region  1975-ci ildən bəri ilk qadın işçilərin tətilinin şahidi olub.

2023-cü ilin oktyabrında İslandiyada qadınlar maaş bərabərsizliyinə qarşı tətilə çıxdılar. 48 ildən sonra ilk dəfə tətil edən qadınların aksiyasına baş nazir Katrin Yakobsdottir də qatıldı.

2023-cü ilin iyununda Norveç hökuməti iri və orta şirkətlərin direktorlar şuralarında ən azı 40 faiz qadın menecerlərin olması gərək olduğunu bildirən qanun layihəsi hazırladı.Qanun layihəsi qadınların iş yerində irəliləməsinə mane olan təcrübələrin qarşısını almağı planlaşdırır. Hökumətin lobbilər və həmkarlar ittifaqları ilə razılaşaraq hazırladığı qanun dünyada bir ilkdir.