FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Təxminən 20 milyon il əvvəl o qədər də uzaq olmayan bir qalaktikada böyük bir ulduz partlayıb və kosmosda yarışan göy cisimləri Yerdəki həyatın əsasını qoyan ilk elementləri göndərib.

Fhnews.az “Reuters” agentliyinə istinadla xəbər verir ki, bir il əvvəl həmin ulduzun buraxdığı işıq Yerə çatıb və İsraildə bir qrup elm adamı onu müşahidə edib. Astronomlar ilk dəfə olaraq fövqəlnova kimi tanınan belə bir partlayışın ən erkən mərhələləri haqqında məlumat toplayıblar. Onların bir araya gətirdikləri pazl mənzərəsi dişlərimizdəki kalsium və qanımızdakı dəmir kimi mühüm elementlərin mənşəyinə ətraflı nəzər salır.

Veizmann İnstitutunun astrofiziki Avişay Qal-Yam bununla bağlı deyir: “Biz ağır elementlərin əmələ gəldiyi kosmik bir “soba” görürük. Bu prosesi olduğu kimi müşahidə edirik. Bu, həqiqətən unikal fürsətdir".

Çərşənbə günü “Nature” jurnalında dərc edilən kəşflər, həmçinin “Messier 101” adlı qonşu qalaktikada yerləşən nəhəng ulduzun partlayışdan sonra qara dəliyin arxasında qaldığını göstərir.

Təsadüfən həmin qalaktikaya baxan həvəskar astronom tədqiqatçılara mühüm bir kosmik hadisənin baş verdiyini söyləyib. Onlar tez bir zamanda yerüstü teleskoplarını ulduza yönəldiblər və partlayışın ilkin mərhələlərini sənədləşdirməyə başlayıblar.

Doktorant və tədqiqatın aparıcı müəllifi Erez Zimmermanın da daxil olduğu komanda “Hubble” kosmik teleskopunu fövqəlnovaya yönəldən NASA ilə əlaqə saxlayıb. Bu, atmosfer tərəfindən bloklanan və Yerdə qəbul edilməyən partlayışdan gələn ultrabənövşəyi işığın erkən mərhələdə müşahidəsinə imkan verib.

Kosmosa atılan karbon, azot və oksigen kimi elementlər ilə yanaşı, ultrabənövşəyi məlumatlar ulduzun ilkin kütləsi ilə onun partlayış zamanı kosmosa fırlatdığı kütlə arasında uyğunsuzluq olduğunu göstərib. Gal-Yam bunu belə izah edib: “Partlayışdan sonra arxada əvvəllər orada olmayan yeni yaranmış qara dəliyin qaldığından şübhələnirik. Bu, partlayışın izləridir. Ulduz kütləsinin az bir hissəsi mərkəzə çökərək yeni bir dəlik yaradıb”.

Qara dəliklər qeyri-adi dərəcədə sıx cisimlərdir və onların cazibə qüvvəsi o qədər güclüdür ki, hətta işıq belə yayına bilmir. Fövqəlnovanın başdan-ayağa bir növ barmaq izini yaradan Qal-Yam bunun elm adamlarına başqa yerdə gözlənilən fövqəlnovaları müəyyən etməyə kömək edə biləcəyini söyləyib. O qeyd edib: “Ola bilsin ki, biz yaxın bir neçə il ərzində bütün ulduzlar üçün deyil, bəlkə də bəzilərindən ötrü bu ulduzun partlayacağını düşündüyümüzü, şübhələndiyimizi söyləyə biləcəyik. Bu, fantastik olacaq, sonra biz orada müşahidə aparmağa hazır olacağıq”.