Sosial mediada sərf olunan saatlar yavaş-yavaş beynimizə təsir edərək, diqqət çatışmazlığı, yaddaş itkisi və zehni yorğunluq kimi nəticələrə gətirib çıxarır. Bu hal hazırda mütəxəssislər tərəfindən “beyin çürüməsi” adlandırılır.

Rəqəmsal mediadan istifadə gənclər arasında sürətlə artır ki, bu da koqnitiv geriləmə və əqli yorğunluğa səbəb olur. ABŞ-nın Boston Uşaq Xəstəxanasının tədqiqatçılarının fikrincə, bu proses “Problemli İnteraktiv Media İstifadəsi” adlanır və gənclərin diqqətinə, yaddaşına və koqnitiv fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Araşdırmalar göstərir ki, sosial mediadan həddindən artıq istifadə diqqətin yayınmasına, yaddaş itkisinə və akademik performansın azalmasına səbəb olur. Sağlamlıq Elmləri Universitetindən nöropsikoloq Merve Tuğçe Doğru bu vəziyyətin "beyin çürüməsi" adlı bir proseslə əlaqəli olduğunu bildirir. Ona görə də beyninizin bütün digər əzələlər kimi güclənməsi üçün gərgin olması lazımdır. Əgər beyninizə eyni az səy tələb edən məzmunu təkrar-təkrar verirsinizsə, o, kəskin qalmaq üçün lazım olan məşqi ala bilmir, ona görə də çürümə başlayır.

Bəs, rəqəmsal asılılıq beyinə necə təsir edir? 

Sosial şəbəkələrdən həddindən artıq istifadə gənclərin diqqətini qısaldır və beynin təbii istirahət dövrünü pozur. 2024-cü ildə Oksford Universitetində aparılan araşdırmalar göstərir ki, beynin daim stimullara məruz qalması diqqətin yayınma, zehni yorğunluq və koqnitiv geriləmə əlamətlərinə səbəb olur. Rəqəmsal media asılılığı təkcə sosial əlaqələri zəiflətmir, həm də təklik və depressiya nisbətlərini artırır. Gənclərdə bu vəziyyət sosial izolyasiyaya səbəb olur və koqnitiv inkişafa mənfi təsir göstərir.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun apardığı başqa bir araşdırmada göstərilir ki, daimi ekrandan istifadə beyin funksiyalarını ləngidir. Bu vəziyyət gənclərdə təkcə idrak qabiliyyətinin azalmasına deyil, həm də empatiya qabiliyyətinin azalmasına səbəb olur. Mütəxəssislər bildirirlər ki, beyin həddindən artıq rəqəmsal stimullaşdırmaya məruz qaldıqda fərdlər ətraf mühitlə əlaqəni itirir və real dünyaya uyğunlaşmaqda çətinlik çəkirlər.

Rəqəmsal mediadan həddindən artıq istifadə idrakın zəifləməsinə səbəb olan "beyin çürüməsi" ilə əlaqələndirilir. Neyropsixoloq Tuğçe Doğrunun sözlərinə görə, texnologiyadan həddindən artıq istifadə diqqət və yaddaşda kəskin və uzunmüddətli dəyişikliklər yaradır.

Davamlı və təkrarlanan ekran sürüşdürmə davranışı beynin məlumatı kodlaşdırmaq və saxlamaq qabiliyyətini pozaraq, fərdin zehni qabiliyyətlərinə mənfi təsir göstərə bilər. Bu, həmçinin beynin planlaşdırma, təşkilatlanma, problem həll etmə kimi icra funksiyalarının zəifləməsi ilə müşayiət oluna bilər. 

Mütəxəssislər rəqəmsal detoksun beynin çürüməsi prosesini dayandırmaq üçün təsirli bir həll ola biləcəyini təklif edirlər. Harvard Universitetinin araşdırması göstərir ki, həftədə bir gün rəqəmsal cihazlardan uzaq olmaq idrak funksiyalarını yaxşılaşdıra və zehni yorğunluğu azalda bilər. Bundan əlavə, fiziki fəaliyyətlərin artırılması və ekran qarşısında vaxtın məhdudlaşdırılması beynin dincəlməsinə və daha səmərəli işləməsinə şərait yaradır.