FHN Xəbərlər | İctimai-siyasi onlayn qəzet

Egey dənizindəki zəlzələləri qiymətləndirən mütəxəssislər zəlzələ fırtınasının bir müddət sonra sönə biləcəyini və ya çox zəif bir ehtimalla böyük bir zəlzələ və ya Kolumbo vulkanının aktivləşməsi ilə nəticələnə biləcəyini bildirib.

Türkiyə Elmlər Akademiyasının üzvü, geologiya mühəndisi professor Okan Tüysüz Ege Bölgəsində baş verən zəlzələ fırtınasının mümkün səbəblərini belə təhlil edib:

“Yanvar ayının son günlərindən etibarən Ege bölgəsində intensiv seysmik aktivlik müşahidə olunur. Fevralın 4-ü səhərə qədər Santorini adasının şimal-şərqində məhdud bir ərazidə zəlzələ fırtınası şəklində ən böyüyü 5,1 bal olan 700-dən çox zəlzələ baş verib və hələ də davam edir. Santorini, Anafi və Amorgos kimi adalarda yaşayanlar günlərlə davam edən zəlzələlərdən narahat olaraq adaları tərk edərkən elmi ictimaiyyət də zəlzələlərin səbəbinin vulkanlar, yoxsa qırılmalar olması ilə bağlı mübahisələr aparır.

Ege bölgəsi mürəkkəb və inkişaf etməmiş geoloji quruluşa malikdir. Krit adasının cənubundakı Ellin subduksiya zonası boyunca Aralıq dənizinin okean dibi Ege və Anadolunun altına enir və subduksiya plitəsi yuxarı Ege bölgəsini cənuba doğru çəkir və bu bölgənin şimal-cənub istiqamətində ildə təxminən 3,5 santimetr genişlənməsinə səbəb olur. Bu genişlənmə Ege Bölgəsində bir çox şərq-qərb meylli qırılmaların meydana gəlməsinə səbəb olur. Demək olar ki, hamısı aktiv olan bu qırılmaların hərəkəti Ege bölgəsini dünyanın ən çox zəlzələ törədən bölgələrindən birinə çevirir.

Digər tərəfdən, Yunan subduksiya zonası boyunca Kritin altına enən okean plitəsi yerin dərinliklərində əriyir və maqma adlanan ərimiş qayaları əmələ gətirir, çatlar boyunca səthə çıxır və Egey dənizində bir sıra vulkanlar əmələ gətirir. Cyclades və On İki Ada kimi tanınan bu adaların əksəriyyəti bu şəkildə inkişaf edən vulkanlardan əmələ gəlib. Egey dənizinin bu mürəkkəb geoloji quruluşu bölgədə tez-tez baş verən zəlzələlərin və vulkanik fəaliyyətlərin əsas səbəbidir.

Bölgənin fay quruluşuna görə burada keçmişdə böyük zəlzələlər baş verib. Bunlardan ən son və məşhuru 9 iyul 1956-cı ildə baş vermiş Amorgos zəlzələsidir. Bu zəlzələ 13 dəqiqə ara ilə baş verən 7,7 və 7,2 bal gücündə iki təkan nəticəsində 53 nəfərin ölümünə səbəb olub.

Son zamanlar seysmik aktivlik Santorinidən təxminən 8 kilometr şimal-şərqdə yerləşən Kolumbo vulkanında cəmləşib. Kolumbo aktiv sualtı vulkandır və Santorinidən şimal-şərqdə uzanan təxminən 20 vulkan konusunun ən böyüyüdür. Kolumbonun diametri təxminən 3 kilometrdir və yuxarı hissəsində diametri 1,5 km olan bir krater var. Bu krater 1649 və 1650-ci illərdə püskürmə nəticəsində dəniz səviyyəsindən yuxarı qalxıb, lakin daha sonra dalğalar tərəfindən dəniz səviyyəsindən təxminən 10 metr aşağıya qədər aşınıb.

Egey zəlzələ fırtınası həm aktiv qırılmaların, həm də vulkanların bir-birinə qarışdığı bölgədə baş verir. Belə fırtınaların vulkanlar və ya nasazlıqlar nəticəsində baş verdiyini müəyyən etmək çox çətindir. Zəlzələ fırtınaları kiçik və orta ölçülü zəlzələlərin ümumiyyətlə birlikdə və heç bir ardıcıllıq olmadan baş verdiyi hadisələrdir. Bunlar bir çox qırılmaların bir-biri ilə kəsişdiyi ərazilərdə meydana gələ bilər və ya suxurlardakı çatlar və çatlardakı mayelərin və ya maqma dediyimiz ərimiş suxurların göstərdiyi təzyiqin artması nəticəsində inkişaf edə bilər. Zəlzələ fırtınaları bir neçə gün və ya bir neçə həftə sonra sönə bilsə də, bəzi zəlzələ fırtınaları aylarla davam edib, bəziləri isə nadir hallarda daha böyük zəlzələlərlə nəticələnib. Türkiyəyə ən yaxın əraziyə 150 kilometr məsafədə inkişaf edən bu zəlzələ fırtınasının necə nəticələnəcəyi həm cəmiyyət, həm də elmi ictimaiyyət maraqla izləsə də, hələlik qəti bir nəticəyə gəlinməyib.
Ehtimal zəif olsa və ölkəmiz sərhədlərindən kifayət qədər uzaqda olsa belə, ən pis ssenarilərin reallaşma ehtimalına qarşı ehtiyatlı olmaqda fayda var.”